Toprak, dünyadaki en önemli doğal kaynaklardan biridir ve birçok yaşam formunun temelini oluşturur. Erozyon, toprak kaybına ve verimliliğin azalmasına neden olan ciddi bir çevresel tehdit olup dünyanın en büyük sorunlarından biridir. Erozyonla mücadele, toprak kaybının sınırlandırılması ve toprağın sürdürülebilir kullanımının teşvik edilmesi açısından son derece önemlidir. Bu amaçla TEMA vakfı tarafından her yıl “Erozyonla Mücadele Haftası” düzenlenmektedir. Bu hafta bizlere erozyonun etkilerini anlamak, önlemek ve toprak kaybını azaltmak için farkındalık yaratma fırsatı sunmaktadır.
Erozyonla Mücadele Haftası 1992 yılında TEMA Vakfı tarafından başlatılmış olup yalnızca ülkemize özgüdür. TEMA Vakfı, erozyonla mücadele, doğal kaynaklarımızı ve sürdürülebilir yaşamı koruma amacıyla kurulmuş olup günümüzde 1 milyonu aşkın gönüllüsü ile faaliyetlerine devam etmektedir.Türkiye’nin doğal varlıklarını koruma misyonuyla, ülke genelinde eğitim, ağaçlandırma, kırsal kalkınma ve savunuculuk çalışmaları gerçekleştirmekte ve bu alanlarda birçok projeye ve kampanyaya liderlik etmektedir. Özellikle erozyonla mücadele alanında ülkemizin pek çok şehrinde ağaçlandırma projeleri organize edilmektedir [1].
Erozyon Nedir
Aşınma olarak da bilinen erozyon, yerkabuğundaki toprağın başta nehirler olmak üzere çeşitli dış etkenler tarafından aşındırılarak yerinden çıkarılıp başka bir yere taşınıp birikmesi olayıdır. Tabii koşullar altında, verimli toprak kayıpları doğal döngü içinde telafi edilebilirken, erozyon, dikkatsizlik ve insan etkisi nedeniyle geri dönülemez boyutlara ulaşabilir. Erozyonun neden olduğu verimli toprak kaybı tarımsal üretim kapasitesinin azalmasına yol açar. Erozyon türleri arasında su erozyonu, yağmur damlacıklarının aşındırmasının yanı sıra yüzey akışının da önemli etkisi olduğu için en etkili olanıdır. Diğer bir erozyon türü olan rüzgâr erozyonu ise rüzgârın etkisi altında meydana gelir [2].
Erozyonun Tehlikeleri
Erozyon, doğal süreçler veya insan faaliyetleri sonucu toprak kaybına yol açmaktadır. Bu sorunun tarım arazileri, ormanlar, kıyı bölgeleri ve diğer ekosistemler üzerinde büyük etkisi bulunmaktadır. Erozyon toprak kalitesinin azalmasına, bitki örtüsünün zarar görmesine ve su kaynaklarının kirlenmesine neden olabilir. Ayrıca iklim değişikliğiyle birlikte erozyon tarımsal üretimi olumsuz etkileyebilir ve gıda güvenliğini tehdit edebilir.
Bitkisel üretim ve gıda güvenliği için toprak ve su, birlikte kullanılması gereken iki önemli kaynaktır. Ancak bu iki doğal unsur, uygun koşullarda bir araya gelmediğinde erozyon sorunu ortaya çıkmaktadır. Türkiye’de her yıl 642 milyon ton toprak erozyona uğramaktadır ve her yıl 154 milyon ton toprak bir daha kullanılamayacak şekilde erozyonla kaybolmaktadır. 12 yıl gibi çok kısa bir sürede 1 santimetre toprak erozyonla yok olmaktadır ancak bir santimetrelik toprağın oluşması 300 ila 1000 yıl arasında sürmektedir.[3].
Ağaçlar ve bitkiler, toprağın erozyona karşı korunmasında önemli bir rol oynar. Bitki örtüsünün zarar gördüğü ve eğimin yüksek olduğu bölgeler, erozyonun en sık meydana geldiği alanlardır. Erozyon halen Türkiye’de toprak bozulmasının önde gelen nedenidir [3].
Erozyonla Mücadele Yöntemleri
Erozyonla mücadele, toprak kaybını önlemek ve toprakların verimliliğini artırmak için çeşitli yöntemleri içerir. Ağaçlandırma yoluyla bitki örtüsünün korunması, sürdürülebilir tarım uygulamaları ve toplumu erozyonun tehlikeleri konusunda bilinçlendirmek amacıyla yapılan erozyonla mücadele haftası gibi etkinlikler önemli rol oynar.
Yağmur suyu, eğimli arazilerde hızla akarak toprağı taşır. Eğer toprağın yüzeyi ağaç ve bitki örtüsüyle kaplı değilse, akış halindeki su, toprağın en verimli üst tabakasını da beraberinde götürür. Bu durum toprağın verimliliğini ve sunduğu hizmetleri azaltır. Zamanla bitkiler bu koşullara uyum sağlayamaz hale gelir. Tüm bunlar, insanların ve birçok diğer canlının gıda ve su ihtiyaçlarını karşılamak için büyük bir risk oluşturur. Toprağı koruyan uygulamalar yağış nedeniyle toprak erozyonunun şiddetini azaltır [3].
Resim 1 – TEMA Erozyonla Mücadele Haftası
Topraklarımızdaki bitki örtüsünü artırmak için tarım arazilerinde ağaçlandırma projeleri, mera iyileştirme çalışmaları ve toprak koruma önlemleri alınması gereklidir. Eğimli arazilerde, toprak ve suyun yerinde tutulmasını sağlayan teraslamaya, tarım arazilerinde eşyükselti çizgilerine paralel sürüme, daha az toprak işlemeye ve şerit şeklinde ekim çalışmalarına büyük önem verilmelidir. Ayrıca, verimli tarım arazilerinin amaç dışı kullanımına ilişkin düzenlemelerin Kanun ve Yönetmeliklerden ziyade, önerilen bir yönetmelikle kontrol edilmesi tavsiye edilmektedir [4]
Sonuç
Erozyonla Mücadele Haftası, topraklarımızın korunmasına ve gelecek nesillere daha sağlıklı bir çevre bırakmamıza yardımcı olacak önemli bir fırsat sunar. Topraklarımız, yaşamın temelini oluşturur ve erozyona karşı korunmayı hak eder. Her birimiz, erozyonun etkilerini azaltmak ve topraklarımızı korumak için katkıda bulunabiliriz. Erozyonla mücadele haftası, bu önemli konuya odaklanarak topraklarımızı koruma çabalarımızı güçlendirmemiz için bir fırsattır.
